Επ’ ευκαιρία της Άλωσης
ΛΟΥΚΑΣ ΝΟΤΑΡΑΣ
Ημέρα Τρίτη 29 Μαΐου του 1453
Μια από τις πιο σπαραχτικές ημέρες της Ιστορίας μας. Η μέρα που έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων. Η κραυγή: «Η Πόλις εάλω!» έχει μπει στο DNAκάθε αληθινού Έλληνα πατριώτη που και μόνον στο άκουσμά της, ανατριχιάζει. Θα σας περιγράψω κάποιες στιγμές από την αποφράδα για τον Ελληνισμό, εκείνην ημέρα…
Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο τελευταίος Βυζαντινός αυτοκράτωρ, πολεμάει ηρωικά και απεγνωσμένα στο φοβερό πεδίο της μάχης. Είναι ένας πραγματικός ήρωας, γιατί αν και διέβλεπε το ολέθριο τέλος, δέχθηκε να στεφθεί αυτοκράτορας. Λένε ότι είχε αρραβωνιαστεί την Άννα Νοταρά, κόρη του τελευταίου Μεγάλου Δούκα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Λουκά Νοταρά. Την ειδοποίησε να διαφύγει εσπευσμένως και η Άννα μαζί με την θεία της μπήκανε σε γενουάτικο πλοίο για την Ιταλία, κουβαλώντας μαζί τους μπαούλα γεμάτα πολύτιμα βιβλία, με πιο αγαπημένο της, τον Όμηρο. Δεν ξέχασε ποτέ η Άννα. Δεν έκανε ποτέ παιδιά. Έλεγε ότι παιδιά της είναι « όλα αυτά» δείχνοντας τα βιβλία της. Όσοι κατόρθωσαν να διαφύγουν – κυρίως δυτικοί – πήραν μαζί τους έναν τεράστιο αριθμό βιβλίων που σκορπίστηκε σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Όμως ο μεγαλύτερος αριθμός των πολύτιμων βιβλίων (άλλοι λένε 60.000, άλλοι 120.000) κάηκαν στην τεράστια φωτιά που άναψαν οι Τούρκοι για να κάψουν «τα βιβλία των απίστων»… Οι ταξιδιώτισσες κατέληξαν στην Βενετία, όπου ο Νοταράς είχε μεταφέρει ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας του, προτού κατακτηθεί η Βασιλεύουσα. Εδώ δημιουργήθηκε μια διαρκώς αυξανόμενη Βυζαντινή παροικία και οι δύο γυναίκες βοήθησαν πάρα πολύ όσους έρχονταν πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη, φροντίζοντας για τις πρώτες ανάγκες τους ή πληρώνοντας λύτρα για την απελευθέρωσή τους.
Μετά την Άλωση, με όλα τα φρικιαστικά γνωστά επακόλουθα, ο Νοταράς συνελήφθη σε κάποιον Πύργο και οδηγήθηκε στον Μωάμεθ στο Κοσμήδι. Ο Σουλτάνος διέταξε να συλλάβουν και να φέρουν εδώ τη γυναίκα και τα παιδιά του Νοταρά. Οι δύο μεγαλύτεροι γιοι του είχαν σκοτωθεί κατά τη διάρκεια των μαχών προασπιζόμενοι τα τείχη της πόλης. Ευτυχώς που η Άννα η κόρη του είχε όπως είπαμε προλάβει να διαφύγει πριν τα τραγικά γεγονότα.
Ο Μωάμεθ λέει στον Νοταρά ότι θα ελευθερώσει κι αυτόν και την οικογένειά του, θα τον κάνει μάλιστα Διοικητή της Κωνσταντινούπολης. Δίνει 1000 άσπρα στον καθένα και τους στέλνει σπίτι τους…
Όμως ακριβώς την επομένη ημέρα ο Σουλτάνος έκανε συμπόσιο, θέλοντας να γιορτάσουν την μεγάλη του νίκη, μετά το τριήμερο κούρσεμα της Πόλης και το μοίρασμα των λαφύρων. Επάνω στο τραπέζι, την ώρα του φαγητού, λένε ότι ο Μωάμεθ κατανάλωσε πάρα πολύ κρασί. Ίσως έτσι θέλουν να δικαιολογήσουν τα όσα επακολούθησαν. Ζήτησε δηλαδή από τον Νοταρά τον τρίτο του γιο για το χαρέμι του. Αυτό έγινε κατόπιν συμβουλής που του έδωσε ένας μπιστικός του, ο οποίος εκθείασε την λαμπρή ομορφιά του νέου. Αν του παραχωρούσε το παιδί του με την θέλησή του, θα έδινε στον Νοταρά μεγάλη θέση, διαφορετικά θα τον θανάτωνε επί τόπου. Ο άλλοτε Μέγας Δουξ του Βυζαντίου αρνήθηκε φυσικά εντόνως, με αποτέλεσμα να αποκεφαλιστεί ο ίδιος, ο πανέμορφος αμούστακος γιος του και ο γαμπρός του, ο Κατακουζηνός. Άλλοι δίνουν κι άλλες λεπτομέρειες. Κατ’ αυτούς, αξιωματικός του Μωάμεθ, λέει στον Νοταρά ότι ο Σουλτάνος περιμένει να του δώσει το 14χρονο παιδί του για το χαρέμι του. Ο Νοταράς, αηδιασμένος και με φρόνημα λιονταρίσιο απαντά οργισμένος: « Όχι! Αυτό δεν θα γίνει ποτέ!»
- Μόνον που το «Όχι» δεν το δέχεται ο Σουλτάνος, απαντά ο αξιωματικός του Πορθητή. Το «Όχι» στο πρόσωπό του συνοδεύεται με τον αποκεφαλισμό εκείνου που τόλμησε να το ξεστομίσει. Το γνωρίζετε…
- Χίλιες φορές καλύτερα ο θάνατος, παρά η ατίμωση, αποκρίνεται ο γίγαντας Νοταράς. Μόνον που κάνω έκκληση στον ανθρωπισμό σου. Θέλω να σκοτώσεις πρώτα τον γιο μου κι ύστερα εμένα, ώστε να είμαι σίγουρος ότι δεν θα μπει στο χαρέμι, αν εγώ φύγω πρώτος…
Τα λόγια του Νοταρά άγγιξαν τον Τούρκο απεσταλμένο. Ίσως να ήταν κι αυτός πατέρας. Ίσως να θαύμασε το θάρρος, τον αντρισμό και το δίκαιο των λόγων του Μεγάλου Δούκα. Πάντως, μετά από ολιγόλεπτη σκέψη συμφώνησε.
Φαντάζεστε την αλλοφροσύνη και την τραγικότητα της σκηνής; Διανοείστε τι ένιωθε εκείνος ο γονιός, ξέροντας το τι θα επακολουθήσει;
Ο ιστορικός της Άλωσης Δούκας μας παραθέτει τα λόγια που απηύθυνε ο τραγικός πατέρας προς το παιδί και τον γαμπρό του, λίγο προτού τους αναλάβει ο δήμιος:
«Αγαπημένοι μου, πού είναι ο βασιλιάς μας; Χθες δεν δολοφονήθηκε; Πού είναι ο συμπέθερός μου και πατέρας σου, ο Μέγας Δομέστιχος; Πού είναι ο Μέγας σταυλάρχης Παλαιολόγος με τους γιους του; Δεν σφάχθηκαν χθες στον πόλεμο; Μακάρι να είχαμε πεθάνει κι εμείς μαζί τους. Ωστόσο και τούτη δω η ώρα είναι η κατάλληλη. Να, τώρα είναι η ευκαιρία. Να, ας πεθάνουμε κι εμείς στο όνομα Αυτού που σταυρώθηκε για το χατίρι μας, θανατώθηκε και αναστήθηκε, για να γευτούμε μαζί του τα αγαθά Του».
Ο γιος του, όσο μιλούσε, τον κοίταζε ήρεμος, γεμάτος εμπιστοσύνη και σεβασμό. Ο πατέρας, χλωμός αλλά στητός τού έσφιγγε το χέρι δυνατά. Οι όμορφες στιγμές στο σπιτικό τους, φαίνονταν πλέον πολύ μακρινές. Κοίταξε στοργικά το βλαστάρι του που δεν πρόλαβε να ανθίσει. Τουλάχιστον θα έφευγε ακηλίδωτο, αντρόπιαστο. Αρχοντόπουλο αληθινό, παλικάρι ως το τέλος.
Και στη συνέχεια ο Νοταράς σταυρώνεται αλλεπάλληλες φορές. Αγκαλιάζει με σπαραγμό το παιδί του και βλέπει κάτωχρος να κυλάει μπροστά του το πρώτο κεφαλάκι χτυπημένο από το κοφτερό γιαταγάνι του δήμιου. Ξεσχίζεται η καρδιά του, μα πρέπει ν’ αντέξει. Να δει τον αποκεφαλισμό και του γαμπρού του, ώστε να είναι σίγουρος ότι δεν θα τους σύρουν στο χαρέμι. Κάτι για το οποίο δεν ήταν καθόλου βέβαιος, αν σκότωναν αυτόν πρώτα. Ευτυχώς που ο αξιωματικός δέχθηκε την ύστατη παράκληση του πατέρα.
Με την θυσία τους οι τρεις άντρες γίνονται Νεομάρτυρες, διότι δεν υποτάχθηκαν στις ορέξεις του Μωάμεθ. Όταν ο δήμιος ολοκλήρωσε το φρικαλέο έργο του, ένας μεγάλος αριθμός ευγενών του Βυζαντίου, καρατομήθηκε και τα δύστυχα παιδιά τους μοιράστηκαν την τραγική τύχη της οικογένειας του Νοταρά.
Αφού εκτελέστηκε ο Νοταράς, η περιουσία που είχε στην Κωνσταντινούπολη κατασχέθηκε όλη. Δυστυχώς, η σύζυγος του Μεγάλου Δούκα, μετά τον θάνατο του άντρα της, πουλήθηκε σαν σκλάβα και πηγαίνοντας προς την Ανδριανούπολη, πέθανε σαν σκλάβα στον δρόμο. Έτσι μαρτυρικά έληξε η ζωή της άλλοτε κραταιάς δούκισσας του Βυζαντίου.
Η κόρη τους η Άννα σώθηκε διότι όπως έγραψα και πιο πάνω, είχε καταφέρει να διαφύγει πριν λάβουν χώρα τα φριχτά γεγονότα που περιγράψαμε.
Όταν είχα πρωτακούσει το ηρωικό τέλος του τελευταίου Μεγάλου Δούκα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είχα συγκλονιστεί. Έψαξα για περισσότερες πληροφορίες και κατέληξα στο ότι η ιστορία γράφεται ανάλογα με το ποιος την έχει γράψει. Κάτι που δεν επιτρέπεται, γιατί από το Δημοτικό μαθαίναμε ότι ο ιστορικός πρέπει να ανατρέχει στις πηγές, να είναι τελείως αντικειμενικός και να ίσταται πάνω από προσωπικά πάθη και υποκειμενικές αντιμετωπίσεις των γεγονότων. Γι αυτό και είπαμε ότι ο πατήρ της Ιστορίας είναι ο Θουκυδίδης, ο οποίος πληροί όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις.
Αυτά δεν τα βρήκα στους ιστορικούς που αναφέρονται στον Λουκά Νοταρά. Ίσως επειδή τότε ο τόπος ταλανιζόταν από την τρομερή αντιπαλότητα των Ενωτικών και Ανθενωτικών. Συγκεκριμένα ο διορισμός του στη θέση του Μεγάλου Δούκα – ήταν κάτι σαν τον σημερινό Πρωθυπουργό – εξαγρίωσε τους Ανθενωτικούς, που νόμισαν ότι πρόδωσε τα πιστεύω του και κατέληξε να έχει εχθρούς και στα δύο στρατόπεδα. Για μια πλήρως επιστημονική εντρύφηση στο θέμα αυτό, μπορείτε να ψάξετε στις αναφορές της εποχής εκείνης. Σημειώνω, ότι αυτά που γράφω είναι τα πλέον επικρατέστερα, διότι η αντίπαλη παράταξη, με αρχηγό τον Φραντζή, έναν από τους ιστορικούς της Άλωσης, βάλλεται συχνά εναντίον του Νοταρά, υποκεινούμενη από προσωπικές εμπάθειες που θολώνουν τον ιστορικό ορίζοντα, καθιστώντας τον ομιχλώδη και διάσπαρτο από πλήθος αναπάντητων ερωτηματικών.
Ο Δούκας και ο Κριτόβουλος είναι δύο από τους τέσσερις Έλληνες ιστορικούς που ασχολήθηκαν με την Άλωση. Αυτός εκφράζεται με θερμά επαινετικά λόγια για την συμπεριφορά του Νοταρά στο πεδίο της μάχης. Συγκεκριμένα, ο Δούκας αναφέρει: «Ο Μέγας Δούκας Λουκάς Νοταράς, μαζί με πεντακόσιους άνδρες, περιπολούσε, εμψύχωνε τους στρατιώτες παντού όπου κι αν ήσαν, κι εντόπιζε αυτούς που παραμελούσαν το καθήκον τους. Καθημερινά συνέβαινε αυτό»…
Ο Κριτόβουλος αναφέρει ότι μετά την άλωση του φρουρίου της Πριγκίπου, η οποία πραγματοποιήθηκε από τον αντιναύαρχο Μπατόγλου, ο εξωμότης Βούλγαρος προσπάθησε να καταλάβει το λιμάνι του Κεράτιου Κόλπου.
Βλέπετε, ο Σουλτάνος πίστευε ότι οι υπερασπιστές του τείχους κατά μήκος του Κεράτιου, επειδή ήταν ελάχιστοι, δεν θα μπορούσαν να το προστατέψουν.
Όμως, τους περίμενε μια οδυνηρή έκπληξη. Τα πληρώματα των χριστιανικών πλοίων είχαν εκπαιδευτεί από τον Μεγάλο Δούκα Λουκά Νοταρά, με αποτέλεσμα οι πολλοί περισσότεροι Τούρκοι να νικηθούν κατά κράτος.
Επίσης ο Ενετός ιατρός Νικολό Μπάρμπαρο ο οποίος κατέγραψε το χρονικό της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης (υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των θλιβερών γεγονότων), αναφέρει ότι ο Νοταράς ήταν επικεφαλής εκείνων των στρατιωτικών του Βυζαντίου που έβρισκαν και κατέστρεφαν τα τούνελ των Τούρκων. Την επιχείρηση καθοδηγούσε ο Γερμανός μηχανικός Γιοχάνες Γκραντ. Οι Τούρκοι έσκαβαν από έξω προς τα μέσα, ώστε να βρεθούν υπογείως μέσα στην Κωνσταντινούπολη. Ο Νικολό Μπάρμπαρο λοιπόν, μας λέει ότι ο Νοταράς με τους στρατιώτες του κατέστρεψαν 14 τούνελ ώσπου οι Τούρκοι τα παράτησαν απογοητευμένοι πλήρως. Επίσης ο Νοταράς με εφεδρικό σώμα αποτελούμενο από 100 ιππείς στράτευε δίπλα στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων από όπου εφορμούσε, αν και κατά την διάρκεια της πολιορκίας μετακινήθηκε πολλές φορές, όπως και άλλες διοικήσεις.
Κάποιοι μιλούν για σχέση έντασης μεταξύ Νοταρά και Ιουστινιάνη και κάποιοι άλλοι όπως ξαναέγραψα, μιλούν με εμπάθεια για τον Μεγάλο Δούκα. Όσοι όμως ψάξετε εις βάθος τα πράγματα, μην ξεχνάτε ποτέ ότι ο Νοταράς ήταν σθεναρά αντίθετος με την ένωση των εκκλησιών, ένα θέμα που χώριζε σε δύο οργίλα στρατόπεδα τον κόσμο την εποχή εκείνη, ξεχνώντας ακόμη και την προτεραιότητα της Τουρκικής απειλής, σε μια εποχή που μόνον ενωμένοι θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν την Ισλαμική εισβολή.
Ο SirEdwinPears (Άγγλος συγγραφέας) λέει: «Αυτά είναι δυσφημιστικά λόγια που βγαίνουν μέσα από τα έντονα πάθη των οπαδών της Ένωσης και συκοφαντίες οι οποίες δεν μπορούν να αποδειχθούν».
Φανταστείτε ότι ο συμβολαιογράφος Ανδρέας Δαρμάριος συγκολλούσε άσχετα, μεταξύ τους κομμάτια από άλλους συγγραφείς και δημιουργούσε συγγραφές οι οποίες είναι τελείως αμφιβόλου υποστάσεως… Άρα όποιος ασχοληθεί πρέπει να προσέξει πάρα πολύ στο τι θα αποκομίσει. Όπως και να μην ξεχνά το ότι μεταξύ Φραντζή και Νοταρά υπήρχε παλιά προσωπική εμπάθεια και ανταγωνισμός για τα οφφίκια που επεδίωκαν όχι μόνον γι αυτούς αλλά και για τα παιδιά τους.
Μάλιστα λένε πως τα όσα κακά ειπώθηκαν, τα είπε ένας νόθος Ιστορικός, που χρησιμοποίησε το όνομα του (Σ)Φραντζή.
Ενώ ο γνήσιος (Σ)Φραντζής (chroniconminus) δεν δίνει τέτοιες πληροφορίες. Ο ομ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτης Νικολόπουλος τονίζει ότι δυστυχώς επικράτησε η άποψη του νόθου ιστορικού, διότι εξυπηρετούσε και εξυπηρετεί μία ορισμένη ιδεολογία και πολιτική σκοπιμότητα, η οποία μολύνει την πολιτεία και τη θυσία του Νοταρά.
Επίσης, κάποιος Μακάριος Μελισσηνός παρερμήνευε τα όποια κείμενα γύρω από τον Νοταρά για λόγους πολιτικούς και έτρεφε ακόμα και για τους απογόνους της οικογενείας Νοταρά, μεγάλη αντιπάθεια…
Θλιβερές καταστάσεις, ανυπόστατες ανακοινώσεις, ομιχλώδεις καιροί, αμφιλεγόμενες ηθικές. Όλα τούτα όμως δεν μπορούν να καλύψουν το αστραφτερό φως της αλήθειας και του ηρωισμού. Γι αυτό σήμερα θα παραμείνω στην ιστορία του συγκλονιστικού τέλους του Μεγάλου Δούκα και της οικογένειάς του. Θα παραμείνω στον πατρικό σπαραγμό με το υπέρτατο μεγαλείο της τιμής, της ηθικής και του ανδρικού σθένους που προτίμησε να δει τα κεφάλια των αγαπημένων του να κυλούν στα πόδια του, ξέροντας ότι την απόφαση αυτή την πήρε ο ίδιος. Κι αυτό διότι ως υπερήφανος Έλληνας πατέρας διάλεξε τον τίμιο θάνατο για τους αγαπημένους του, παρά την άτιμη ζωή μέσα στο αμαρτωλό, ατιμωτικό χαρέμι του Σουλτάνου. Γιουσουφάκια, οι γιοι και οι συγγενείς του Μεγάλου Δούκα του Βυζαντίου, δεν θα γινόντουσαν ποτέ.
Καλύτερα νεκροί και δοξασμένοι, παρά ζωντανοί και ατιμασμένοι. Δεν ένιωσε ο Νοταράς ότι βρισκόταν σε δίλημμα. Η απόφαση πάρθηκε άμεσα. Η οδύνη, ο σπαραγμός και ο ανέκφραστος θρήνος του, καταλάγιασαν διότι μέσα σε ελάχιστη ώρα, ακολούθησε κι αυτός στον ηρωικό δρόμο της θυσίας. Ανυψώθηκαν στα ουράνια αγκαλιασμένοι, για να μη χωρίσουν ποτέ.
Το τι ένιωθε εκείνες τις στιγμές ο Νοταράς, μόνον ένας γονιός μπορεί να το νιώσει και να συγκλονισθεί. Η απόφαση του, φωτίζει και ανασταίνει ξεχασμένα ιδανικά. Οριοθετεί και στοιχειοθετεί τον απόλυτο ορισμό της Τιμής, της Αντρείας, της απέραντης χωρίς σύνορα Πατρικής Στοργής και Αγάπης.
Ο Ίμβριος, ο ιστορικός του Μωάμεθ του Πορθητή, βεβαιώνει ότι ο Νοταράς πέθανε με αξιοπρέπεια και λεβεντιά. Δεν παρακάλεσε κανέναν για να σώσει τη ζωή του. Τον χαρακτηρίζει σπουδαίο άνδρα που διέφερε κατά πολύ από άλλους, ένεκα της φρόνησης, της αρετής και της σύνεσής του στον πλούτο, στην αρετή και στην πολιτική δύναμη. « Ο Μέγας Δούξ – και κατά τον Ίμβριο – ήταν άνθρωπος ευσεβής, πιστός στον Θεό και ξεπερνούσε όλους στην σοφία. Διέθετε παρρησία γνώμης και ελευθερία ψυχής. Ήταν ρωμαλέος, αγέρωχος και με ψυχική αγαθότητα σε όλες του τις πράξεις, γι’ αυτό και διατηρήθηκε στις θέσεις της πολιτείας αποκτώντας μεγάλη πολιτική δύναμη, δόξα και πλούτο».
Ας κρατήσουμε το όνομα του Μεγάλου Δούκα του Βυζαντίου στις καρδιές μας για να αντλούμε αισθήματα υπερηφάνειας, πατριωτισμού, λεβεντιάς και ας μην ξεχάσουμε ποτέ τον δρόμο που δείχνει η πράξη του.
Όποτε το ημερολόγιο γράφει 29 Μαΐου, ας ανατρέχουμε στο γεγονός εκείνο που ματώνει πάντα την ψυχή κάθε Έλληνα: Στην Άλωση της Βασιλεύουσας.
Εφέτος σκέφθηκα να επικεντρωθώ σε ένα γεγονός της Άλωσης. Του χρόνου θα μιλήσω γενικότερα για την αποφράδα εκείνη ημέρα. Αποφράδα για όλον τον Ελληνισμό.
Κι ας επαναλαμβάνουμε στα παιδιά μας πάντα το απίστευτο εκείνο χρονικό, όπως πρέπει να κάνουμε και για κάθε μεγάλο ιστορικό γεγονός, ώστε να διατηρήσουμε άσβεστη στην καρδιά και στο μυαλό των παιδιών μας την αγάπη για την πατρίδα και το κυριότερο, να μην λησμονήσουν ποτέ την τρισχιλιάχρονη ιστορία μας.
Έχοντας ρίζες και γνωρίζοντας το παρελθόν, οδεύουμε δυνατότερα προς το αύριο, μη ξεχνώντας ποτέ ότι κράτη που ξέχασαν την ιστορία τους έσβησαν, ενώ άλλα ξαναγράφουν την ιστορία τους, προσπαθώντας να μεταδώσουν την έξαρση στους πολίτες τους, έστω και αν κλέβουν την ιστορία μας ή την παραποιούν.
Εμείς έχουμε τεράστια Ιστορία.
Ας είμαστε λοιπόν ικανοί να την κρατήσουμε στους ώμους μας, να την μεταλαμπαδεύσουμε στις επόμενες γενιές και να την συνεχίσουμε επάξια, όπως αρμόζει να κάνει κάθε σωστός, αληθινός Έλληνας.
(Εμφανίσεις filonas.gr: 1.854)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου